74वेंस्वतंत्रतादिवसपरदेश-विदेशमेंरहरहेभारतकेसभीलोगोंकोबहुत-बहुतबधाईऔरशुभकामनाएं.15अगस्तस्वाधीनताकेगौरवकोमहसूसकरनेकादिवसहै.स्वाधीनभारतकीनींवपरहीआधुनिकभारतकानिर्माणहोरहाहै.हमसौभाग्यशालीहैंकिमहात्मागांधीहमारेमार्गदर्शकथे.समानताहमारेगणतंत्रकामूलमंत्रहै.इससालस्वतंत्रतादिवसपरधूमधामनहींहोगीक्योंकि,कोरोनानेविश्वकोक्षतिपहुंचाईहै.
कोरोनाकेयोद्धाओंनेडटकरकामकिया
आश्वस्तकरनेवालीबातयहहैकिसमयरहतेसभीप्रभावीकदमउठाएगए.राज्यसरकारोंनेस्थानीयपरिस्थितिकेअनुसारकामकियाऔरलोगोंकेजीवनकीरक्षाकरनेमेंयेकदमप्रभावीसाबितहुए.कोरोनाकेयोद्धाओंनेडटकरकामकिया.दुर्भाग्यवशकोरोनासेलड़तेहुएकोरोनायोद्धाओंनेअपनीजानभीगंवाई.राष्ट्रउनसभीडॉक्टरों,नर्सोंऔरअन्यस्वास्थ्यकर्मियोंकाऋणीहैजोकोरोनावायरसकेखिलाफइसलड़ाईमेंअग्रिमपंक्तिकेयोद्धारहेहैं.
कोरोनाकेयोद्धाओंनेडटकरकामकिया
महामारीकासबसेकठोरप्रहार गरीबोंपर
पश्चिमबंगालऔरओडिशामेंअम्फानतूफानकासामनाकरनापड़ापूर्वोत्तरराज्योंमेंबाढ़कासामनाकरनापड़ा.‘प्रधानमंत्रीगरीबकल्याणयोजना’कीशुरुआतकरकेसरकारनेकरोड़ोंलोगोंकोआजीविकादीहैताकिमहामारीकेकारणनौकरीगंवाने,एकजगहसेदूसरीजगहजानेऔरजीवनकेअस्त-व्यस्तहोनेकेकष्टकोकमकियाजासके.इसमहामारीकासबसेकठोरप्रहार,गरीबोंऔररोजानाआजीविकाकमानेवालोंपरहुआहै.संकटकेइसदौरमें,उनकोसहारादेनेकेलिए,वायरसकीरोकथामकेप्रयासोंकेसाथ-साथ,अनेकजनकल्याणकारीकदमउठाएगएहैं.
महामारीकासबसेकठोरप्रहार गरीबोंपर
किसीभीपरिवारकोभूखानरहनापड़े,इसकेलिएजरूरतमंदलोगोंकोमुफ्तअनाजदियाजारहाहै.इसअभियानसेहरमहीनेलगभग80करोड़लोगोंकोराशनमिलनासुनिश्चितकियागयाहै.किसीभीप्रकारसेलोगोंकोभूखानहींरहनापड़ेइसकेलिएवननेशनवनराशनकार्डसभीराज्योंमेंलायाजारहाहै.
भारतविश्वसमुदायकेसाथ
दुनियामेंकहींपरभीमुसीबतमेंफंसेहमारेलोगोंकीमददकरनेकेलिएप्रतिबद्ध,सरकारद्वारा‘वंदेभारतमिशन’केतहत,दसलाखसेअधिकभारतीयोंकोस्वदेशवापसलायागयाहै.भारतीयरेलद्वाराइसचुनौतीपूर्णसमयमेंट्रेनसेवाएंचलाकर,वस्तुओंतथालोगोंकेआवागमनकोसंभवकियागयाहै.अपनेसामर्थ्यमेंविश्वासकेबलपर,हमनेकोविड-19केखिलाफलड़ाईमेंअन्यदेशोंकीओरभीमददकाहाथबढ़ायाहै.अन्यदेशोंकेअनुरोधपर,दवाओंकीआपूर्तिकरके,हमनेएकबारफिरयहसिद्धकियाहैकिभारतसंकटकीघड़ीमें,विश्वसमुदायकेसाथखड़ारहताहै.
भारतविश्वसमुदायकेसाथ
चुनौतीसेएकजुटहोकरसंघर्षकरनेकीआवश्यकता
भारतकीआत्मनिर्भरताकाअर्थस्वयंसक्षमहोनाहै,दुनियासेअलगावयादूरीबनानानहीं.इसकाअर्थयहभीहैकिभारतवैश्विकबाजारव्यवस्थामेंशामिलभीरहेगाऔरअपनीविशेषपहचानभीकायमरखेगा.संयुक्तराष्ट्रसुरक्षापरिषदकीअस्थायीसदस्यताकेलिएहालहीमेंसम्पन्नचुनावोंमेंमिलाभारीसमर्थन,भारतकेप्रतिव्यापकअंतरराष्ट्रीयसद्भावनाकाप्रमाणहै.आजजबविश्वसमुदायकेसमक्षआईसबसेबड़ीचुनौतीसेएकजुटहोकरसंघर्षकरनेकीआवश्यकताहै,तबहमारेपड़ोसीनेअपनीविस्तारवादीगतिविधियोंकोचालाकीसेअंजामदेनेकादुस्साहसकिया.
चुनौतीसेएकजुटहोकरसंघर्षकरनेकीआवश्यकता
हमारीआस्थाशांतिमें
सीमाओंकीरक्षाकरतेहुए,हमारेबहादुरजवानोंनेअपनेप्राणन्योछावरकरदिए.भारतमाताकेवेसपूत,राष्ट्रगौरवकेलिएहीजिएऔरउसीकेलिएमरमिटे.पूरादेशगलवानघाटीकेबलिदानियोंकोनमनकरताहै.हरभारतवासीकेहृदयमेंउनकेपरिवारकेसदस्योंकेप्रतिकृतज्ञताकाभावहै.
हमारीआस्थाशांतिमें
उनकेशौर्यनेयहदिखादियाहैकियद्यपिहमारीआस्थाशांतिमेंहै.फिरभीयदिकोईअशांतिउत्पन्नकरनेकीकोशिशकरेगातोउसेमाकूलजवाबदियाजाएगा.हमेंअपनेसशस्त्रबलों,पुलिसतथाअर्धसैनिकबलोंपरगर्वहैजोसीमाओंकीरक्षाकरतेहैं,औरहमारीआंतरिकसुरक्षासुनिश्चितकरतेहैं.
सामंजस्यपरआधारितजीवन-शैली
वर्ष2020मेंहमसबनेकईमहत्वपूर्णसबकसीखेहैं.एकअदृश्यवायरसनेइसमिथककोतोड़दियाहैकिप्रकृतिमनुष्यकेअधीनहै.मेरामाननाहैकिसहीराहपकड़कर,प्रकृतिकेसाथसामंजस्यपरआधारितजीवन-शैलीकोअपनानेकाअवसर,मानवताकेसामनेअभीभीमौजूदहै.
सामंजस्यपरआधारितजीवन-शैली
जलवायुपरिवर्तनकीतरहइसमहामारीनेभीयहचेतनाजगाईहैकिविश्व-समुदायकेप्रत्येकसदस्यकीनियतिएकदूसरेकेसाथजुड़ीहुईहै. मेरीधारणाहैकिवर्तमानसंदर्भमें‘अर्थ-केंद्रितसमावेशन’सेअधिकमहत्व‘मानव-केंद्रितसहयोग’काहै.
मेरामाननाहैकिकोविड-19केविरुद्धलड़ाईमें,जीवनऔरआजीविकादोनोंकीरक्षापरध्यानदेनाआवश्यकहै.हमनेमौजूदासंकटकोसबकेहितमें,विशेषरूपसेकिसानोंऔरछोटेउद्यमियोंकेहितमें,समुचितसुधारलाकरअर्थव्यवस्थाकोपुन:गतिप्रदानकरनेकेअवसरकेरूपमेंदेखाहै.
कृषिक्षेत्रमेंऐतिहासिकसुधारकिएगएहैं.किसानबिनाकिसीबाधाके,देशमेंकहींभी,अपनीउपजबेचकरउसकाअधिकतममूल्यप्राप्तकरसकतेहैं.किसानोंकोनियामकप्रतिबंधोंसेमुक्तकरनेकेलिए‘आवश्यकवस्तुअधिनियम’मेंसंशोधनकियागयाहै.इससेकिसानोंकीआयबढ़ानेमेंमददमिलेगी.
कोरोनावायरसमानवसमाजद्वाराबनाएगएकृत्रिमविभाजनोंकोनहींमानताहै.इससेयहविश्वासपुष्टहोताहैकिमनुष्योंद्वाराउत्पन्नकिएगएहरप्रकारकेपूर्वाग्रहऔरसीमाओंसे,हमेंऊपरउठनेकीआवश्यकताहै.
21वींसदीकोउससदीकेरूपमेंयादकियाजानाचाहिएजबमानवतानेमतभेदोंकोदरकिनारकरके,धरतीमांकीरक्षाकेलिएएकजुटप्रयासकिए.सार्वजनिकअस्पतालोंऔरप्रयोगशालाओंनेकोविड-19कासामनाकरनेमेंअग्रणीभूमिकानिभाईहै.सार्वजनिकस्वास्थ्यसेवाओंकेकारणगरीबोंकेलिएइसमहामारीकासामनाकरनासंभवहोपायाहै.इसलिए इनसार्वजनिकस्वास्थ्य-सुविधाओंकोऔरअधिकविस्तृतवसुदृढ़बनानाहोगा.
स्वास्थ्य-सुविधाओंकोऔरअधिकविस्तृतवसुदृढ़बनानाहोगा
सार्वजनिकअस्पतालोंऔरप्रयोगशालाओंनेकोविड-19कासामनाकरनेमेंअग्रणीभूमिकानिभाईहै.सार्वजनिकस्वास्थ्यसेवाओंकेकारणगरीबोंकेलिएइसमहामारीकासामनाकरनासंभवहोपायाहै.इसलिएइनसार्वजनिकस्वास्थ्य-सुविधाओंकोऔरअधिकविस्तृतवसुदृढ़बनानाहोगा.
स्वास्थ्य-सुविधाओंकोऔरअधिकविस्तृतवसुदृढ़बनानाहोगा
चौथासबक,विज्ञानऔरप्रौद्योगिकीसेसंबंधितहै.इसवैश्विकमहामारीसेविज्ञानऔरटेक्नोलॉजीकोतेजीसेविकसितकरनेकीआवश्यकतापरऔरअधिकध्यानगयाहै.लॉकडाउनऔरउसकेबादक्रमशःअनलॉककीप्रक्रियाकेदौरानशासन,शिक्षा,व्यवसाय,कार्यालयकेकाम-काजऔरसामाजिकसंपर्ककेप्रभावीमाध्यमकेरूपमेंसूचनाऔरसंचारप्रौद्योगिकीकोअपनायागयाहै.
मुझेविश्वासहैकिहमारेदेशऔरयुवाओंकाभविष्यउज्ज्वलहै.
श्रीरामजन्मभूमिपरमंदिरनिर्माणकाशुभारंभ
केवलदसदिनपहलेअयोध्यामेंश्रीरामजन्मभूमिपरमंदिरनिर्माणकाशुभारंभहुआहैऔरदेशवासियोंकोगौरवकीअनुभूतिहुईहै.देशवासियोंनेलंबेसमयतकधैर्यऔरसंयमकापरिचयदियाहैऔरदेशकीन्यायव्यवस्थामेंआस्थाकोबनाएरखाहै.सभीपक्षोंनेनिर्णयोंकोस्वीकारकिया.मैंसभीदेशवासियोंकोबधाईदेताहूं.
श्रीरामजन्मभूमिपरमंदिरनिर्माणकाशुभारंभ
आपसभीदेशवासीइसवैश्विकमहामारीकासामनाकरनेमें,जिससमझदारीऔरधैर्यकापरिचयदेरहेहैं,उसकीसराहनापूरेविश्वमेंहोरहीहै.मुझेविश्वासहैकिआपसबइसीप्रकार,सतर्कताऔरजिम्मेदारीबनाएरखेंगे.
पूरादेशगलवानघाटीकेबलिदानियोंकोनमनकरताहै.
हमारेपासविश्व-समुदायकोदेनेकेलिएबहुतकुछहै,विशेषकरबौद्धिक,आध्यात्मिकऔरविश्व-शांतिकेक्षेत्रमें.मैंप्रार्थनाकरताहूंकिसमस्तविश्वकाकल्याणहो.
सर्वेभवन्तुसुखिनःसर्वेसन्तुनिरामयाः।
सर्वेभद्राणिपश्यन्तुमाकश्चिद्दुःखभाग्भवेत्॥