नयीदिल्ली,18सितंबर(भाषा)देशमेंसीवरनालोंकीहाथसेसफाईकेदौरानलोगोंकीमृत्युहोनेपरबुधवारकोगंभीरचिंताव्यक्तकरतेहुयेउच्चतमन्यायालयनेकहाकिदुनियामेंकहींभीलोगोंकोमरनेकेलियेगैसचैंबरमेंनहींभेजाजाताहै।शीर्षअदालतनेहाथसेमैलासाफकरनेकीपरंपरापरतल्खटिप्पणियांकरतेहुयेकहाकिदेशकोआजादहुये70सालसेभीअधिकसमयहोगयाहैलेकिनहमारेयहांजातिकेआधारपरअभीभीभेदभावहोताहै।न्यायमूर्तिअरूणमिश्रा,न्यायमूर्तिएमआरशाहऔरन्यायमूर्तिबीआरगवईकीपीठनेकेन्द्रकीओरसेपेशअटार्नीजनरलकेकेवेणुगोपालसेसवालकियाकिआखिरहाथसेमलसाफकरनेऔरसीवरकेनालेयामैनहोलकीसफाईकरनेवालोंकोमास्कऔरऑक्सीजनसिलेण्डरजैसीसुविधायेंक्योंनहींमुहैयाकरायीजातीहैं।पीठनेकहा,‘‘आपउन्हेंमास्कऔरऑक्सीजनसिलेण्डरक्योंनहींउपलब्धकराते?दुनियाकेकिसीभीदेशमेंलोगोंकोगैसचैंबरमेंमरनेकेलियेनहींभेजाजाताहै।इसवजहसेहरमहीनेचारपांचव्यक्तियोंकीमृत्युहोजातीहै।’’पीठनेकहाकिसंविधानमेंप्रावधानहैकिसभीमनुष्यसमानहैंलेकिनप्राधिकारीउन्हेंसमानसुविधायेंमुहैयानहींकराते।पीठनेइसस्थितिको‘अमानवीय’करारदेतेहुयेकहाकिइनलोगोंकोसुरक्षाकेलियेकोईभीसुविधानहींदीजातीऔरवेसीवरऔरमैनहोलकीसफाईकेदौरानअपनीजानगंवातेहैं।शीर्षअदालतनेअनुसूचितजाति/जनजातिकानूनकेतहतगिरफ्तारीकेप्रावधानकोलगभगहल्काकरनेकेन्यायालयकेपिछलेसालकेफैसलेपरपुनर्विचारकेलियेकेन्द्रकीयाचिकाकीसुनवाईकेदौरानअनेकतल्खटिप्पणियांकीं।वेणुगोपालनेपीठसेकहाकिदेशमेंनागरिकोंकोहोनेवालीक्षतिऔरउनकेलियेजिम्मेदारलोगोंसेनिबटनेकेलियेअपकृत्यकानून(लॉऑफटॉर्ट)विकसितनहींहुआहैऔरऐसीघटनाओंकास्वत:संज्ञानलेनेकामजिस्ट्रेटकोअधिकारनहींहै।उन्होंनेकहाकिसड़कपरझाडूलगारहेयामैनहोलकीसफाईकररहेव्यक्तिकेखिलाफकोईमामलादायरनहींकियाजासकतालेकिनउसअधिकारीयाप्राधिकारी,जिसकेनिर्देशपरयहकामहोरहाहै,उसकोइसकेलियेजिम्मेदारठहरायाजानाचाहिए।पीठनेटिप्पणीकी,‘‘यहमनुष्यकेसाथइसतरहकाव्यवहारसबसेअधिकअमानवीयआचरणहै।’’पीठनेदेशमेंअस्पृश्यताकेपहलूपरभीटिप्पणियांकीं।पीठनेकहा,‘‘संविधानमेंदेशमेंअस्पृश्यतासमाप्तकरनेकेबावजूदमैंआपलोगोंसेपूछरहाहूंक्याआपउनकेसाथहाथमिलातेहैं?इसकाजवाबनकारात्मकहै।इसीतरहकाहमआचरणकररहेहैं।इसहालातमेंबदलावहोनाचाहिए।आजादीकेबादहम70सालकासफरतयकरचुकेहैंलेकिनयेसबअभीभीहोरहाहै।’’